„Dwory i dworki w II Rzeczpospolitej” opisał i przedstawił na archiwalnych fotografiach Marcin Konrad Schirmer będący prezesem Polskiego Towarzystwa Ziemiańskiego. Dziadek autora – Wacław – był właścicielem majątku Jeziorko w powiecie łomżyńskim do września 1939 roku, kiedy to sowieckie NKWD wypędziło go z własnej posiadłości, wywiozło na wschód i wszelki słuch po nim zaginął. Podobny los spotkał tysiące polskich właścicieli dworów i dworków, którzy pozbawieni zostali miejsca zamieszkania i środków do życia przez okupantów niemieckich i sowieckich w latach 1939 – 45 np. Eustachy Sapieha i jego Spusza.
Książka dostępna jest w naszej Księgarni w rewelacyjnej cenie -60%! -> https://stylowydwor.pl/pl/dwory-i-dworki-w-ii-rzeczpospolitej-schirmer-marcin-k.html
Prezydent Zamościa
Marcin K. Schirmer w niezwykle przemyślany i uporządkowany sposób przedstawia w omawianej pozycji całokształt zagadnień dotyczących funkcjonowania polskich dworów, ich właścicieli i mieszkańców, sposobu życia tychże oraz roli i znaczenia ziemiaństwa w kultywowaniu tradycji patriotycznych w zniewolonej i wolnej Polsce. Publikacja wydawnictwa SBM z 2012 roku dostarcza czytelnikowi ciekawych danych w rozdziale „Struktura wielkiej własności ziemskiej”. Posiadłością o największej powierzchni (190 tysięcy hektarów) była ordynacja zamojska z siedzibą w Zwierzyńcu należąca do XV ordynata hrabiego Maurycego Zamoyskiego. Nota bene, jego wnuk Marcin Zamoyski przez kilkanaście lat piastował urząd prezydenta Zamościa.
Zarządzanie majątkiem ziemskim
W trzech innych rozdziałach opisano „Sytuację ekonomiczną”, „Organizację pracy w majątku ziemskim” i „Gospodarowanie w majątkach”. „U progu niepodległości” Polski ziemianie skupiali się głównie na walce o „utrzymanie swej pozycji majątkowej”, ale najczęściej kończyła się ona częściową parcelacją i sprzedażą podzielonych rodzinnych ziem. Zarządzanie olbrzymim majątkiem ziemskim było zadaniem niezwykle trudnym i odpowiedzialnym, a zatem młodzi dziedzice zdobywali wyższe wykształcenie rolnicze i odbywali roczne praktyki pod okiem doświadczonych ziemian.
Dwór jako przedsiębiorstwo rolne
Dwór pojmowany jako przedsiębiorstwo rolne zatrudniał wielu fachowców o ściśle określonych obowiązkach. Należeli do nich: administrator, rządca, ekonom (karbowy), pisarz (na podwórzu), praktykant oraz pracownicy fizyczni – fornal i parobek. Wszystkie prace we dworze i w polu regulowały pory roku i sama natura. Gospodarowanie w majątkach odbywało się w takich działach jak: uprawy roślinne, hodowla zwierząt (w tym rybołówstwo), uprawy leśne i produkcja przemysłowa np. młyny, cukrownie, gorzelnie, browary, mleczarnie, tartaki itp.
Dwór ostoją polskości
Marcin K. Schirmer na kartach książki analizuje „Ziemian jako grupę społeczną”, ich „Wyznawane wartości”, opisuje „Życie rodzinne i towarzyskie” oraz wymienia zasady „Wychowania i edukacji”. Wielopokoleniowe rodziny ziemiańskie zamieszkujące rodowe siedziby były od wieków ostoją polskości bez względu na aktualną sytuację polityczną Rzeczypospolitej. Ziemianie stanowiący tylko 1 % ludności Polski nadawali ton ogółowi obywateli w „Działalności społecznej”, której zawsze przyświecało umiłowanie Ojczyzny poprzez odpowiednie wychowanie młodego pokolenia, krzewienie wartości patriotycznych i pracę na rzecz potrzebujących pomocy i wsparcia.
Folwark i dworek
W książce „Dwory i dworki…” znaleźć można informacje o „Założeniach dworsko – parkowych”, architekturze dworów i późniejszego stylu dworkowego (więcej na ten temat w książce „Dwór – polska tożsamość”). Zespół dworski oprócz budynku mieszkalnego dla dużej rodziny, rezydentów i gości zawierał część gospodarczą – folwark. W folwarku lokowano obory, stajnie, chlewy, kurniki, stodoły owczarnie, spichlerz, magazyny, kuźnię, nieco bliżej dworu budowano oficynę (rządcówkę) dla administratora a dalej od dworu tzw. czworaki dla fornali. Centralnym elementem parku dworskiego była aleja obsadzona wysokimi drzewami, kończąca się okrągłym gazonem na wprost głównego wejścia do dworu. Forma dworu miała źródło w funkcjach jakie dwór pełnił: domu mieszkalnego, siedziby firmy rodzinnej i reprezentacyjnej rezydencji. Układ i wystrój wnętrza były czytelne i praktyczne. Począwszy od sieni, salonu, jadalni, kredensu, sypialni, bawialni, pokoi dziecięcych, buduaru, biblioteki i kancelarii wyposażenie pomieszczeń było raczej skromne ale zawierało przedmioty o znacznej wartości (również sentymentalnej).
Dwór w świadomości narodowej
„Motyw dworu w literaturze i sztuce” pozwolił utrwalić w świadomości narodowej wizerunek dworu, który „został wyidealizowany jako miejsce beztroskiego życia na wsi w symbiozie z naturą i ziemią, a jednocześnie jako opoka tradycji i patriotyzmu”. Zbiorowa pamięć kilku pokoleń Polaków ma pod powiekami obraz Soplicowa, który przekazał nam Adam Mickiewicz:
„Śród takich pól przed laty, nad brzegiem ruczaju,
Na pagórku niewielkim, we brzozowym gaju,
Stał dwór szlachecki, z drzewa, lecz podmurowany;
Świeciły się z daleka pobielane ściany”
Zagłada dworów polskich
Ale nastał wrzesień 1939 roku a później wrzesień 1944 roku i „Świat ziemiański, który istniał kilkaset lat i przetrwał zabory, rewolucję i dwie wojny został starty z powierzchni ziemi jednym posunięciem”. Reforma rolna Anno Domini 1944 nakazała parcelację prawie 10 tys. majątków ziemskich o powierzchni powyżej 50 hektarów (na zachodzie 100 ha). Wspomnieć należy, że w 1939 roku było w Polsce około 19 tys. majątków o średniej powierzchni 400 ha!
Memento…
Klimat książki Marcina K. Schirmera, jej kart i fotografii w kolorycie sepii, wprowadza czytelnika w nostalgiczny nastrój i doprowadza do przykrych wniosków. Tętniące życiem rodzinnym i towarzyskim polskie dwory i ich gościnni mieszkańcy kochający konie, polowania, tańce, sztukę, rozpamiętujący koligacje rodzinne i prowadzący działalność charytatywną zniknęły na zawsze z naszego narodowego pejzażu. Nie ma żadnych szans na odbudowanie tego zjawiska kulturowego, bo nie ma już w Polsce elit – unicestwione zostały m.in. w Katyniu 1940 r., Warszawie 1944 r., Smoleńsku 2010 r…
Książka dostępna jest w naszej Księgarni w rewelacyjnej cenie -60%! -> https://stylowydwor.pl/pl/dwory-i-dworki-w-ii-rzeczpospolitej-schirmer-marcin-k.html
Dwory i dworki w II Rzeczpospolitej – Marcin K. Schirmer
SBM 2012
Małgorzata Poniatowska
Autorka bloga CzytamPoPolsku
zdjęcia nieopisane: pl.wikipedia.org
